Vào năm 1952, “Đám sương khói khổng lồ” xuất hiện tại thành phố London, Anh. Hiện tượng này đã kéo dài suốt 5 ngày liên tiếp (04.11 – 09.11) khiến 4.000 người đã tử vong giai đoạn đầu và 100.000 người đã bị bệnh do ảnh hưởng của sương khói lên đường hô hấp. Vậy những hiện tượng nào ảnh hưởng đến sự hình thành sương khói?
1. Hiện tượng sương khói là gì?
Sương khói là một hiện tượng ô nhiễm không khí. Từ “sương khói” được tạo ra trong những năm đầu thế kỷ 20 như là một từ ghép giữa các từ khói và sương mù để nói tới sương khói.
Hiện tượng “sương khói” là thuật ngữ được sử dụng để miêu tả một hiện tượng môi trường khi không khí bị ô nhiễm nặng và do đó tạo ra một lớp khói mờ mịt trên không khí. “Sương khói” xảy ra khi chất lượng không khí bị ảnh hưởng bởi các chất ô nhiễm như khói, bụi, hạt nhỏ và các chất gây ô nhiễm khác.
Hiện tượng sương khói
Sương khói thường được gây ra bởi sự kết hợp của các nguyên nhân ô nhiễm không khí từ hiện tượng tự nhiên cho đến các hoạt động của con người, bao gồm:
- Cháy rừng: Khi xảy ra cháy rừng, các chất ô nhiễm như khói, bụi và các hạt nhỏ được phát tán vào không khí. Việc đốt cháy các vật liệu hữu cơ trong quá trình cháy tạo ra các khí thải và hạt nhỏ, tạo nên hiện tượng sương khói.
- Hoạt động công nghiệp: Các hoạt động công nghiệp như sản xuất, năng lượng và vận chuyển có thể tạo ra khí thải và chất thải ô nhiễm. Các chất ô nhiễm này, bao gồm khí thải từ nhà máy, hóa chất, bụi từ công trường xây dựng, tạo ra sương khói khi phát tán vào không khí.
- Công nghệ nhiệt điện: Các nhà máy nhiệt điện hoặc hệ thống đốt than, dầu hoặc khí đốt để sản xuất điện cũng có thể gây ra sương khói. Quá trình đốt cháy nhiên liệu này tạo ra các chất thải ô nhiễm được phát tán vào không khí.
- Giao thông: Xe cộ và phương tiện giao thông đóng góp vào sự ô nhiễm không khí bằng việc thải ra các khí thải từ động cơ đốt trong như khí CO2, NOx và hạt nhỏ. Khi lưu lượng giao thông cao và không có sự kiểm soát, khí thải từ giao thông có thể góp phần tạo thành sương khói.
- Đô thị hóa và xây dựng: Quá trình đô thị hóa và xây dựng đô thị tạo ra bụi, phấn hoa và chất thải xây dựng. Khi không có biện pháp kiểm soát, các chất thải này có thể tạo ra sương khói và làm tăng mức ô nhiễm không khí trong các khu đô thị.
Sương khói có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe cho con người. Các hạt nhỏ trong sương khói có thể xâm nhập sâu vào hệ hô hấp, gây kích thích và viêm nhiễm đường hô hấp. Những bệnh nhân mắc các vấn đề về hô hấp như hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đặc biệt là trẻ em và người già, có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn.
Sương khói dày đặc gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người
Ngoài ra, sương khói làm giảm tầm nhìn và gây khó khăn cho hoạt động giao thông. Khi sương khói dày đặc, lái xe và người đi bộ sẽ gặp khó khăn trong việc nhìn thấy xa và định hướng. Sương khói cũng gây ảnh hưởng đến môi trường, hạt nhỏ trong sương khói có thể bám vào các bề mặt cây, cản trở quá trình quang hợp và gây thiệt hại cho thực vật.
2. 3 hiện tượng ảnh hưởng đến sự hình thành sương khói
2.1. Hiện tượng sóng nhiệt
Hiện tượng sóng nhiệt là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành sương khói. Sóng nhiệt là hiện tượng di chuyển của không khí nóng và không khí lạnh trong một môi trường. Khi không khí nóng và không khí lạnh gặp nhau, sự tương tác này có thể tạo ra các sự biến đổi nhiệt độ và sự khuếch tán của các chất khí.
Hiện tượng sóng nhiệt
Sóng nhiệt thường liên quan đến sự di chuyển của không khí nóng và không khí lạnh trong một môi trường, có thể tạo ra các hiện tượng như gió, luồng không khí và sự khuếch tán. Một số hiện tượng sóng nhiệt như gió xô, gió tạo ra bởi quá trình chuyển đổi nhiệt độ, có thể di chuyển các hạt ô nhiễm trong không khí, gây ra tình trạng sương khói diện rộng.
Khi nhiệt độ nóng lên do sóng nhiệt, các chất ô nhiễm không khí như bụi có thể tích tụ và tăng nồng độ. Điều này gây ra tình trạng sương khói dày đặc trên bề mặt trái đất.
2.2. Bụi từ sa mạc Sahara
Sương khói có thể hình thành từ bụi sa mạc Sahara, được vận chuyển qua biển Địa Trung Hải bởi gió cao độ. Đây là một hiện tượng được gọi là “sương khói sa mạc” hoặc “sương khói sa mạc Sahara”.
Trong một số trường hợp, gió cao độ từ vùng sa mạc Sahara có thể mang theo bụi sa mạc, cát và hạt nhỏ khác qua biển Địa Trung Hải. Khi các hạt bụi và cát này tiếp xúc với độ ẩm và sự làm nguội của không khí trên biển, có thể tạo thành các hạt nước nhỏ và góp phần tạo thành sương khói.
Sa mạc Sahara
Sương khói sa mạc thường xảy ra ở các vùng ven biển của các quốc gia trong khu vực Địa Trung Hải như Tây Ban Nha, Pháp, Ý và Hy Lạp. Khi sương khói sa mạc xảy ra, chúng có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí và tầm nhìn trong khu vực đó.
Một điều đáng lưu ý rằng sương khói sa mạc là một hiện tượng tạm thời và không xảy ra liên tục. Hiện tượng thường xuất hiện trong những ngày có sự kết hợp của các yếu tố như gió cao độ, hướng gió, độ ẩm đủ để mang bụi sa mạc và hình thành sương khói.
2.3. Hiện tượng bắn pháo hoa
Hiện tượng bắn pháo hoa cũng là nguyên nhân dẫn đến sương khói dày đặc tại các thành phố lớn. Hiện tượng bắn pháo hoa là việc phóng các loại pháo hoa vào không trung để tạo ra hiệu ứng ánh sáng, màu sắc và âm thanh đặc biệt. Khi bắn pháo hoa, một số tạo chất hóa học độc hại được giải phóng như kali nitrat, cacbon, lưu huỳnh, bari nitrat, pottasium perclorate, nhôm, titan. Đây đều là các hợp chất gây ô nhiễm không khí và khiến nhiệt độ tăng cao do quá trình đốt.
Theo nghiên cứu về “Đánh giá về tác động của pháo hoa đối với các hạt vật chất trong không khí xung quanh” vào năm 2016, PM 2.5 báo cáo vượt quá Tiêu chuẩn chất lượng không khí xung quanh quốc gia Hoa Kỳ (NAAQS) trong 24 giờ là 35μg/m3 và PM10 vượt quá NAAQS 24 giờ của Hoa Kỳ là 150μg/m3.
Một nghiên cứu năm 2014 ở Agra, Ấn Độ về ô nhiễm pháo hoa sau “lễ hội ánh sáng” Deepawali hàng năm cho thấy các chất ô nhiễm độc hại trong không khí từ pháo hoa như PM, SO 2, NO2 và ozon (O3) tăng vọt lên tới 293.5 μg/m3 đối với tối đa năm ngày sau khi các buổi trình diễn pháo hoa kết thúc – cao hơn 2.800% so với giới hạn mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị.
Pháo hoa khiến chất lượng không khí suy giảm
Những thành phần phát thải của pháo hoa chính là nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm không khí và khiến cho nhiệt độ toàn cầu tăng lên dẫn đến lớp sương khói dày đặc tại các khu vực sử dụng pháo.
Một nghiên cứu 2015 của chất lượng không khí tại 315 địa điểm trên khắp nước Mỹ sau ngày 04 tháng 7 ngày lễ kỷ niệm Ngày Độc lập tìm thấy PM2.5 tăng từ 42% đến 370% trong một màn pháo hoa, với sự lớn nhất nhảy xảy ra xung quanh và kéo dài đôi khi đến trưa vào ngày thứ 5. Tình trạng sương khói dày đặc do lớp khói bụi ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu và hoạt động thường ngày của người dân trong khu vực.
Hiện tượng sương khói thường được ảnh hưởng bởi sự kết hợp của nhiều yếu tố, đặc biệt tăng cao trong quá trình đô thị hóa. Sự vận chuyển của bụi sa mạc Sahara qua biển Địa Trung Hải, hiện tượng sóng nhiệt và lạm dụng pháo hoa là một trong những nguyên nhân thiết yếu hình thành nên sương khói. Những tác động này không chỉ làm gia tăng lượng sương khói trên toàn khu vực, giảm chất lượng không khí mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và hoạt động sinh hoạt thường ngày của con người.
Tìm hiểu và cập nhật những thông tin mới nhất về không khí tại đây.
THAM KHẢO
[1] E—. “Study of Noise and Atmospheric Pollution during the Festival of Lights (Deepawali) in the North Central Part of India—a Case Study.” Advanced Science Letters, vol. 20, no. 7, 1 July 2014, pp. 1666–1672, https://doi.org/10.1166/asl.2014.5509.
[2] Greven, Frans E., et al. “Air Pollution during New Year’s Fireworks and Daily Mortality in the Netherlands.” Scientific Reports, vol. 9, no. 1, 5 Apr. 2019, p. 5735, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30952902/, https://doi.org/10.1038/s41598-019-42080-6.
[3] “IQAir | First in Air Quality.” Www.iqair.com, www.iqair.com/vi/newsroom/are-fireworks-bad-for-air-quality. Accessed 17 July 2023.
[4] “Which Situation Require to Be Careful about Smog? – Airly WP | Air Quality Monitoring. Monitor in UK & Europe. Airly Data Platform and Monitors.” Airly.org, airly.org/en/which-phenomena-influence-smogs-formation-you-may-be-surprised/. Accessed 17 July 2023.
