Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, ô nhiễm không khí trong nhà là nguyên nhân gây ra khoảng 3.2 triệu ca tử vong mỗi năm vào năm 2020, trong đó có hơn 237.000 ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi. Vậy những nguồn chính gây ô nhiễm không khí lớn nhất trong nhà là gì?
1. Ô nhiễm không khí trong nhà
Ô nhiễm không khí trong nhà đề cập đến bất kỳ sự ô nhiễm không khí nào trong một tòa nhà. Các chất ô nhiễm thường được nhóm thành các loại bao gồm nấm mốc, dung môi, thuốc trừ sâu, khói, lông thú cưng và khí. Chất lượng không khí trong nhà (IAQ) là thước đo mức độ ảnh hưởng của không khí bên trong tòa nhà đến sức khỏe và sự thoải mái của từng thành viên.
Ô nhiễm không khí trong nhà đã trở thành mối lo ngại cấp bách hơn trong những năm gần đây do việc xây dựng những ngôi nhà tiết kiệm năng lượng hơn. Những đặc tính này có xu hướng tương đối kín khiến không khí bên trong có thể nhanh chóng bị ứ đọng và mức độ ô nhiễm tăng nhanh.
Mỗi năm, 3.2 triệu người tử vong sớm vì bệnh tật do ô nhiễm không khí trong nhà do đốt cháy không hoàn toàn nhiên liệu rắn và dầu hỏa dùng để nấu ăn. Các hạt vật chất và các chất ô nhiễm khác trong ô nhiễm không khí trong nhà làm viêm đường hô hấp và phổi, làm suy giảm phản ứng miễn dịch và giảm khả năng vận chuyển oxy của máu.
Ô nhiễm không khí trong nhà
Trong số 3.2 triệu ca tử vong do phơi nhiễm ô nhiễm không khí trong nhà bao gồm:
- 32% là do bệnh tim thiếu máu cục bộ: 12% tổng số ca tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ, gây ra hơn một triệu ca tử vong sớm hàng năm, có thể là do tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà.
- 23% là do đột quỵ: Khoảng 12% số ca tử vong do đột quỵ có thể là do tiếp xúc hàng ngày với ô nhiễm không khí trong nhà do sử dụng nhiên liệu rắn và dầu hỏa tại nhà.
- 21% là do nhiễm trùng đường hô hấp dưới: Việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà gần như làm tăng gấp đôi nguy cơ đối với trẻ em và chịu trách nhiệm cho 44% tổng số ca tử vong do viêm phổi ở trẻ dưới 5 tuổi. Ô nhiễm không khí trong nhà là nguy cơ gây nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính ở người lớn và góp phần gây ra 22% tổng số ca tử vong ở người lớn do viêm phổi.
- 19% là do bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): 23% tổng số ca tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) ở người lớn ở các nước thu nhập thấp và trung bình là do tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà.
- 6% là do ung thư phổi: Khoảng 11% số ca tử vong do ung thư phổi ở người lớn là do tiếp xúc với chất gây ung thư do ô nhiễm không khí trong nhà gây ra bằng cách sử dụng dầu hỏa hoặc nhiên liệu rắn như gỗ, than củi hoặc than đá cho nhu cầu năng lượng của hộ gia đình.
Trẻ em chịu gánh nặng về ô nhiễm không khí lớn nhất
Phụ nữ và trẻ em phải chịu gánh nặng sức khỏe lớn nhất do nhiên liệu và công nghệ gây ô nhiễm trong nhà vì họ thường phải lao động làm các công việc nhà như nấu ăn và dành nhiều thời gian tiếp xúc với khói độc hại từ bếp lò và nhiên liệu gây ô nhiễm.
2. 5 nguồn gây ô nhiễm không khí lớn nhất trong nhà
2.1. Sản phẩm hóa chất gia dụng
Những sản phẩm hóa chất gia dụng là nguồn chính gây ô nhiễm không khí trong nhà. Các sản phẩm tiêu dùng gia đình khác nhau bao gồm chất tẩy rửa, sản phẩm chăm sóc sàn, đồ nội thất và vải gia dụng, chất khử trùng, làm mát không khí, bột giặt, keo dán, sơn, chất tẩy sơn và các sản phẩm chăm sóc cá nhân đều chứa chất độc hại gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.
Một nghiên cứu của Đan Mạch đánh giá tình trạng ô nhiễm không khí trong nhà do nhiều sản phẩm tiêu dùng khác nhau phát hiện ra rằng nhiều sản phẩm trong số đó thải ra các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi và bán bay hơi (VOC và SVOC). VOC từ các sản phẩm tiêu dùng có thể đóng góp trung bình tới 10 – 20% tổng lượng VOC trong các môi trường trong nhà khác nhau.
Sản phẩm tẩy rửa chứa nhiều VOC
Theo Hiệp hội Phổi Hoa Kỳ, nhiều vật dụng tẩy rửa hoặc sản phẩm gia dụng có thể gây kích ứng mắt hoặc cổ họng, gây đau đầu và các vấn đề sức khỏe khác. Một số sản phẩm giải phóng các hóa chất nguy hiểm, bao gồm các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) . VOC là hóa chất bay hơi ở nhiệt độ phòng. Ngay cả những hương thơm tự nhiên như cam quýt cũng có thể phản ứng tạo ra các chất ô nhiễm nguy hiểm trong nhà.
2.2. Quá trình đốt sinh khối
Quá trình đốt sinh khối là một trong những nguồn chính gây ô nhiễm không khí trong nhà. Theo nghiên cứu “Ô nhiễm không khí trong nhà do đốt sinh khối và bệnh hô hấp cấp tính ở trẻ em độ tuổi mẫu giáo ở Zimbabwe” vào năm 2003, khói từ quá trình đốt sinh khối tạo ra một lượng lớn chất gây ô nhiễm không khí có hại cho sức khỏe bao gồm các hạt có thể hô hấp, carbon monoxide (CO), oxit nitơ, formaldehyde, benzen, 1.3 butadien, hydrocacbon thơm đa vòng (như benzo[a]pyrene) và nhiều hợp chất hữu cơ độc hại khác.
Ở các nước đang phát triển, nơi có tỷ lệ lớn các hộ gia đình dựa vào nhiên liệu sinh khối để nấu ăn và sưởi ấm, nồng độ các chất gây ô nhiễm không khí này có xu hướng cao nhất trong nhà.
Quá trình đốt sinh khối
WHO báo cáo khoảng 2.3 tỷ người trên toàn thế giới (khoảng một phần ba dân số toàn cầu) nấu ăn bằng lửa hở hoặc bếp kém hiệu quả chạy bằng dầu hỏa, sinh khối (gỗ, phân động vật và chất thải cây trồng) hoặc than, tạo ra ô nhiễm không khí có hại cho hộ gia đình. Hầu hết những hộ gia đình này đều sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.
Ô nhiễm không khí trong nhà được tạo ra do sử dụng nhiên liệu và công nghệ kém hiệu quả và gây ô nhiễm trong và xung quanh nhà, chứa nhiều chất gây ô nhiễm có hại cho sức khỏe, bao gồm các hạt nhỏ xâm nhập sâu vào phổi và đi vào máu. Ở những ngôi nhà thông gió kém, khói trong nhà có thể có hàm lượng hạt mịn cao hơn 100 lần so với mức cho phép.
2.3. Khói thuốc lá
Một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí trong nhà là khói thuốc lá. Theo nghiên cứu “Các hạt khói thuốc lá và chất lượng không khí trong nhà (ToPIQ) – quy trình của một nghiên cứu mới”, khói thuốc lá trong môi trường (ETS) là tác nhân chính gây ô nhiễm không khí trong nhà.
Khói thuốc lá là một hỗn hợp phức tạp của hơn 4.000 hợp chất, hơn 40 trong số đó được biết là gây ung thư ở người hoặc động vật và nhiều chất trong số đó là chất kích thích mạnh.
Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC, hơn 16 triệu người Mỹ đang sống chung với căn bệnh do hút thuốc lá gây ra, trung bình cứ mỗi người tử vong vì hút thuốc thì có ít nhất 30 người phải sống chung với căn bệnh nghiêm trọng liên quan đến hút thuốc.
Khói thuốc lá
Việc tiếp xúc với khói thuốc thụ động góp phần gây ra khoảng 41.000 ca tử vong ở người lớn không hút thuốc và 400 ca tử vong ở trẻ sơ sinh mỗi năm. Khói thuốc thụ động gây đột quỵ, ung thư phổi và bệnh tim mạch vành ở người lớn. Trẻ em tiếp xúc với khói thuốc thụ động có nguy cơ cao mắc hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh, nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính, bệnh tai giữa, hen suyễn nặng hơn, các triệu chứng hô hấp và phổi phát triển chậm.
2.4. Vật liệu xây dựng
Vật liệu xây dựng cũng là một trong những nguồn nguy hiểm gây ô nhiễm không khí trong nhà. Vật liệu xây dựng, sản phẩm cải thiện nhà cửa và hàng dệt may sử dụng trong nhà có thể gây ra rủi ro cho sức khỏe như formaldehyde bay hơi từ các sản phẩm gỗ ép được làm bằng chất kết dính có chứa nhựa urea – formaldehyde (UF).
Theo EPA, amiang là một trong những nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm không khí, thường được tìm thấy nhiều nhất trong các ngôi nhà cũ ở những vật liệu cách nhiệt, ván, sơn, các vật liệu phủ, lát sàn và tấm trần.
Năm 1986, Cơ quan Quản lý An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp (Occupational Safety and Health Administration) tuyên bố ung thư phổi là rủi ro lớn nhất đối với người Mỹ phải đối mặt với mối nguy hiểm từ amiang tại nơi làm việc (chiếm 4% tổng số trường hợp ung thư phổi). Dữ liệu từ Tổ chức Y tế Công cộng Anh (Public Health England) cũng ước tính từ năm 2000 đến 2017 trung bình có 2.500 trường hợp ung thư phổi do amiang mỗi năm.
Amiang trong vật liệu xây dựng
Theo nghiên cứu “Phơi nhiễm nghề nghiệp với amiang và ung thư phổi ở nam giới”, trong tổng số 15.234 công việc mà các đối tượng nghiên cứu đã từng làm, tổng cộng 801 công việc được mã hóa là có khả năng phơi nhiễm amiang bao gồm thợ cơ khí, thợ sửa chữa, công nhân động cơ và tiện ích cố định, thợ lắp đường ống và công nhân xây dựng. Nghiên cứu cũng chỉ ra phơi nhiễm amiang tăng gấp đôi khả năng mắc ung thư phổi.
2.5. Các tác nhân sinh học
Nguồn gây ô nhiễm không khí lớn nhất trong nhà cũng có thể phát sinh từ các tác nhân sinh học. Các chất gây ô nhiễm sinh học bao gồm vi khuẩn, nấm mốc, nấm mốc, virus, lông động vật và nước bọt của mèo, bụi nhà, gián và phấn hoa.
Hệ thống xử lý không khí trung tâm bị ô nhiễm có thể trở thành nơi sinh sản của nấm mốc, nấm mốc và các nguồn gây ô nhiễm sinh học khác và sau đó có thể phát tán các chất gây ô nhiễm này khắp nhà (theo EPA).
Các chất thải hữu cơ từ thức ăn hoặc vật nuôi có thể phân hủy trong môi trường ẩm ướt, tạo ra mùi khó chịu và có thể gây ra sự ô nhiễm không khí do sự sinh sản của vi sinh vật.
Môi trường ẩm ướt trong nhà có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm mốc. Khi nấm mốc phát triển, chúng có thể phát tán spores vào không khí, gây ra các vấn đề về sức khỏe như dị ứng, viêm mũi và cảm giác khó chịu.
Nấm mốc
Một số chất gây ô nhiễm sinh học gây ra phản ứng dị ứng bao gồm viêm phổi quá mẫn, viêm mũi dị ứng và một số loại hen suyễn. Các bệnh truyền nhiễm như cúm, sởi và thủy đậu được truyền qua không khí. Nấm mốc giải phóng độc tố gây bệnh. Các triệu chứng của các vấn đề sức khỏe do các chất ô nhiễm sinh học gây ra bao gồm hắt hơi, chảy nước mắt, ho, khó thở, chóng mặt, hôn mê, sốt và các vấn đề về tiêu hóa.
Những nguồn gây ô nhiễm không khí trong nhà thường xuất phát từ sản phẩm dân dụng, quá trình đốt sinh khối cũng như các tác nhân sinh học như nấm mốc, vi khuẩn và chất thải hữu cơ. Môi trường ẩm ướt trong nhà cung cấp điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của những tác nhân này, gây ra không chỉ mùi khó chịu mà còn đặt nguy cơ về sức khỏe. Để bảo vệ sức khỏe gia đình và duy trì chất lượng không khí tốt, việc hạn chế sử dụng các chất hóa học, kiểm soát độ ẩm, vệ sinh định kỳ và giám sát môi trường trong nhà là cần thiết.
Tìm hiểu và cập nhật những thông tin mới nhất về không khí tại đây.
THAM KHẢO
[1] —. “Household Air Pollution and Health.” Who.int, World Health Organization: WHO, 28 Nov. 2022, www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/household-air-pollution-and-health.
[2] Association, American Lung. “Cleaning Supplies and Household Chemicals.” Www.lung.org, www.lung.org/clean-air/indoor-air/indoor-air-pollutants/cleaning-supplies-household-chem#:~:text=VOCs%20are%20chemicals%20that%20vaporize.
[3] CDC. “Health Effects of Smoking and Tobacco Use.” Centers for Disease Control and Prevention, CDC, 28 Apr. 2020, www.cdc.gov/tobacco/basic_information/health_effects/index.htm#:~:text=Smoking%20causes%20cancer%2C%20heart%20disease.
[4] Mueller, Daniel, et al. “Tobacco Smoke Particles and Indoor Air Quality (ToPIQ) – the Protocol of a New Study.” Journal of Occupational Medicine and Toxicology, vol. 6, no. 1, 21 Dec. 2011, p. 35, www.occup-med.com/content/6/1/35, https://doi.org/10.1186/1745-6673-6-35.
